Pioniers presenteren de toekomst van de binnenvaart: batterijen op het water

In 2050 moet de binnenvaart volledig CO₂-neutraal zijn. Met een concreet en operationeel model laten Zero Emission Services, Inland Terminals Group en Nedcargo zien dat die toekomst nu al is begonnen. In de unieke samenwerking delen de partijen kosten, risico’s én kennis. En maken ze batterij-elektrisch varen schaalbaar en aantrekkelijk voor de hele supply chain.

De binnenvaart is al decennialang de ruggengraat van de Rotterdamse haven en van de Europese economie. Jaarlijks worden 140 miljoen ton droge en natte bulkgoederen, stukgoed en containers via de rivieren en kanalen naar het achterland vervoerd. Het is een efficiënte en relatief schone modaliteit. Toch staat de sector onder druk.

“De binnenvaart móet verduurzamen”, stelt Marnix Vos, projectmanager bij Nedcargo. “De sector heeft altijd een voorsprong gehad, doordat veel lading kan worden vervoerd met een relatief laag brandstofverbruik. Maar andere modaliteiten maken een inhaalslag. Wegtransport innoveert bijvoorbeeld hard met elektrische trucks en efficiëntere motoren. Als wij niets doen, verliezen we terrein.” Voor de logistiek dienstverlener is verduurzaming een strategische keuze. “Ons doel is een ‘wasteless supply chain’. Emissievrij varen hoort daar gewoon bij.”

Verduurzaming ‘licence to operate’

Dat vindt ook Eduard Backer, CEO bij Inland Terminals Group (ITG). Het bedrijf verzorgt containervervoer van en naar zeehavens als Rotterdam. “Dat doen we intermodaal, waarbij we gebruik maken van onze zeventien inland terminals. Daarmee hebben we het grootste netwerk in de Benelux”, aldus Backer. Binnenvaart is volgens hem superefficiënt: “Ook voor onze klanten in het achterland. Als sector houden we de havens bereikbaar voor het achterland, maar dat moet steeds duurzamer. Enerzijds als gevolg van regeldruk op schadelijke uitstoot. En anderzijds omdat onze klanten zelf ook willen en moeten verduurzamen. Over tien jaar is het simpelweg niet meer haalbaar om te opereren zoals dat nu gebeurt. Als we het aantal containers willen verschepen dat nu wordt verscheept. En als we havens bereikbaar willen houden, moet het over het water. Dat kan echt niet anders, want er is simpelweg geen ruimte. Door te verduurzamen behoudt de sector haar licence to operate.”

Batterij als brandstof

Nedcargo en ITG steken hun nek uit en investeren in een toekomstbestendige binnenvaart. Daarbij hebben ze de perfecte partner gevonden in Zero Emission Services (ZES), een onderneming met Ebusco, ING, Wärtsilä en Havenbedrijf Rotterdam als aandeelhouders. Gezamenlijk nemen de partners het voortouw in het verder verduurzamen van de binnenvaart met de ombouw van het containerschip Den Bosch Max Groen naar batterij-elektrisch varen tussen Den Bosch, Moerdijk en Maasvlakte. Eerder werd de Alphenaar al omgebouwd. Dit schip vaart sinds 2021 op ZES-technologie.

Kloppend hart van die innovatieve technologie zijn de door ZES ontwikkelde ZESpacks. Deze standaard 20-voet containers zijn gevuld met batterijen die langs belangrijke vaarroutes worden opgeladen met 100% groene stroom. Varen op deze verwisselbare batterijen is schoon, stil en emissievrij. “Juist omdat we gebruik maken van standaard containers, ontstaat een schaalbare en uitwisselbare oplossing”, weet Michael Beemer, CEO bij ZES. “Je hoeft als schipper niet te wachten tot de batterij vol is. Je wisselt en gaat door. Dat maakt dit systeem heel praktisch voor de scheepvaart. Bijkomend voordeel is dan weer dat de batterij kan worden geladen op die momenten waarop dat het meest gunstig is. Theoretisch is het mogelijk om de batterij in slechts drie uur volledig te op te laden.”

Ook het pay-per-use model dat ZES hanteert, biedt voordelen: scheepseigenaren hoeven geen kostbare investeringen te doen in batterijen of infrastructuur, maar betalen alleen voor het energiegebruik. “Uiteraard investeren scheepseigenaren wel in de ombouw van het schip, maar daarvoor kunnen ze in samenwerking met ons aanspraak doen op de scheepssubsidie, zodat een deel van die kosten is afgedekt”, vertelt Beemer.

De nieuwste generatie ZESpacks wordt onder meer gekenmerkt door een hogere capaciteit (2,9 MWh), een betere energie-efficiëntie en het gebruik van een MCS-connector met 1MW laad- en ontlaadvermogen.

Samenwerking motor voor succes

De samenwerking tussen Nedcargo, ITG en ZES is in meerdere opzichten uniek. Alle drie de partners dragen risico en hebben zich gecommitteerd het concept tot een succes te maken. Daarbij brengt elk van de drie partijen zijn eigen kracht in.

Als ‘energieleverancier’ ligt voor ZES de nadruk op (door)ontwikkeling van de batterijtechnologie en laadstations en het zo efficiënt mogelijk aanbieden van energie. Beemer: “Operationele kosten zijn nu nog hoger dan bij conventionele schepen. Efficiënt gebruik van batterijen, optimalisatie van de laadinfrastructuur en schaalvergroting zijn noodzakelijk.”

Nedcargo exploiteert het schip en zet haar expertise in binnenvaart en duurzame logistiek in, terwijl ITG zich richt op de handling. Het netwerk van zeventien inland terminals in Nederland en België biedt daarbij een strategisch platform voor de verdere uitrol van laadinfrastructuur. Momenteel zijn er twee laadstations: een in Alblasserdam en een in Den Bosch, van waaruit voornamelijk de export voor projectsupporter Heineken wordt vervoerd.

ZES bouwt aan meer laadstations langs het Trans-European Transport Network in Nederland en breidt uit naar Duitsland en België. “Zonder goed netwerk blijft de drempel hoog voor scheepseigenaren, terwijl het netwerk niet groeit als er te weinig schepen batterij-elektrisch varen. Dat kip-ei-probleem proberen we te doorbreken”, legt Beemer uit. Een 100% zero-emissie binnenvaartsector lukt volgens hem alleen als de hele keten meedoet. “Partnerschappen zijn cruciaal om schaalgrootte te verwezenlijken. Gezamenlijk optrekken maakt het betaalbaar en betrouwbaar.”

“Het feit dat we dit samen doen, maakt het bijzonder,” voegt Backer toe. “Batterijvaren is echt nog wel ietsje duurder en er zijn maar weinigen die bereid zijn hun nek uit te steken. Je hebt pioniers nodig, die bereid zijn risico te nemen en samen de kar trekken. Wij zetten deze stap samen, delen niet alleen kosten en risico’s, maar ook kennis. Dat maakt het krachtig.”

Leren van kinderziektes

Zoals bij elke innovatie gaat het niet zonder uitdagingen. “Onze grootste uitdaging was het stabiel krijgen van de connectie aan boord. De MCS-connector die we gebruiken wordt, als het goed is, de standaard, maar is eigenlijk ontwikkeld voor stabiele omgevingen. Met name de communicatie met de stekker aan boord bleek gevoeliger voor trillingen dan verwacht. Ook moet de bemanning wennen aan de andere vaareigenschappen van een elektrisch schip”, legt Vos uit.

“Het hoort bij pionieren,” zegt Backer nuchter. “We leren hoe we moeten omgaan met trillingen aan boord, hoe de batterij het beste kan worden gekoeld en wanneer we batterijen nou het beste kunnen wisselen. Juist de kennis en data die we nu verzamelen zijn voor ons enorm waardevol. Ook voor de volgende elektrische schepen.” Want dat er meer emissieloze binnenvaartschepen volgen, staat voor de partners als een paal boven water.

Belangrijk voordeel voor verladers

Voordelen zien de partijen zeker ook voor verladers. “Die richten zich nu vooral op hun eigen distributiecentra of productiefaciliteiten. De uitstoot van transport is voor hen vaak nog een ‘ver-van-mijn-bed’-show. Maar je kunt op je klompen aanvoelen dat ook die scope 3-emissies, die vaak het grootste deel van hun CO₂-footprint vormen, aan de beurt komen. Uiteindelijk is verduurzaming voor iedereen – en van alle schakels in de keten – noodzakelijk. Dan is het goed om vooruit te kijken. Ook omdat ontwikkelingen soms tijd vragen. Dit is hét moment om vooruit te lopen”, zegt Backer.

Vos vult aan: “Voor verladers is batterij-elektrisch varen een manier om hun supply chain structureel schoner te maken. Grote bedrijven als Heineken, FrieslandCampina en Nike zien dat al heel duidelijk. Anderen zullen volgen. En uiteindelijk maakt regelgeving het voor iedereen verplicht.”

Kosten en kansen

De hogere kosten van elektrisch varen kunnen op dit moment nog een drempel zijn. Maar volgens de partners is dat tijdelijk. “Over een paar jaar zijn de kosten vergelijkbaar,” voorspelt Backer. “Brandstofprijzen veranderen, batterijen worden goedkoper, en de schaalvoordelen komen eraan.” Ondertussen helpt het ook dat klanten steeds meer bereid zijn te betalen voor duurzame oplossingen. Daarbij kan ITG, afhankelijk van volumes, klanten ook gecertificeerde systemen aanbieden waarmee ze hun uitstoot kunnen compenseren of rechtstreeks een schip verduurzamen. ZES kan hierbij ondersteunen door de financiële en operationele haalbaarheid per casus te bespreken. “Partijen kunnen aansluiten bij bestaande pilots, capaciteit reserveren bij ZES of structureel volume toewijzen om opschaling mogelijk te maken”, licht Beemer toe.

De route naar 2030

De ambities zijn groot. ZES wil tegen 2030 tientallen emissievrije vaarroutes realiseren, met laadstations in Alphen aan den Rijn, Alblasserdam, Den Bosch en binnenkort in Rotterdam en Moerdijk en andere hubs. “We bouwen een robuust, landelijk dekkend netwerk van laadstations en ZES-compatible schepen, en rollen het concept verder uit langs nationale en internationale corridors. Met die schaalgrootte wordt batterij-elektrisch varen een mainstream optie voor de binnenvaart in Nederland en daarbuiten”, voorspelt Beemer. Concreet betekent dat meerdere laadpunten in de Rotterdamse haven en langs TEN-T-corridors, tientallen omgebouwde schepen én een bredere toepassing van ZESpacks binnen de havenlogistiek en aanpalende sectoren met een energiebehoefte. ZES gaat hiervoor graag in gesprek met geïnteresseerde partijen om de financiële en operationele haalbaarheid van hun specifieke casus te bespreken.

Nedcargo wil haar elektrische vloot verder uitbreiden en heeft al een aantal potentiële klanten. “Die kunnen we nu laten zien dát en hoe het werkt. De Den Bosch Max Groen bewijst dat batterijvaren volwassen wordt,” zegt Vos. “Voor ons is dit geen experiment, maar serieuze business.” Naast de Den Bosch Max Groen heeft Nedcargo nog twee dieselelektrische schepen. Afhankelijk van het succes wil de vlooteigenaar ook die twee schepen zo snel mogelijk ombouwen/elektrificeren. “Persoonlijk heb ik er alle vertrouwen in dat dat binnen nu en twee jaar lukt, maar we hebben natuurlijk ook de support nodig van ITG”, geeft Vos aan. ITG op haar beurt mikt erop dat binnen vijf jaar tien procent van de vloot emissieloos vaart. Backer: “Daarvoor liggen we op koers. Maar daarna moet het sneller en zijn grotere stappen nodig. Uiteindelijk willen we dat elektrische binnenvaart net zo vanzelfsprekend wordt als elektrisch rijden.”

Van symboliek naar systeemverandering

Het concept en de samenwerking worden op 17 september gepresenteerd op het terrein van de ITG-binnenvaartterminal in Alblasserdam. Daar geven ZES, ITG en Nedcargo een kijkje in de toekomst van de binnenvaart. De presentatie is meer dan een symbolisch moment. Het is een signaal dat de partners samen met Havenbedrijf Rotterdam en Rijk, provincie en gemeente niet wachten tot 2050, maar nu al stappen zetten naar emissieloos transport.

“Voor ons is dit de toekomst,” benadrukt Vos. “Het geeft ons een concurrentievoordeel, maar belangrijker nog: het voelt goed. We doen wat nodig is.”

Backer sluit af met een duidelijke boodschap: “Als we de havens bereikbaar willen houden, moet het via de binnenvaart. Over de weg kan het simpelweg niet meer. En die binnenvaart moet emissieloos. Dit project laat zien dat het kan – en dat we er klaar voor zijn.”

Bron: Port of Rotterdam